TARİH (GG/AA/YY)HABER METNİ
14 February 1924Otani Kozui Tokyo Imperial Hotel’de Japon İş Dünyasına Türkiye’yi İşaret Etti. Japon iş dünyasını Tokyo’da Imperial Hotel’de toplayan Kozui yaptığı konuşmada tüm Japonları yeni Türkiye Cumhuriyeti’ne yatırım yapmaya davet etti. Cumhuriyetin kuruluş tarihi olan 29 Ekim 1923’ten 3 ay kadar sonra yapılan bu konuşma dinleyenleri şaşırtsa da Kozui’nin vizyonu iki ülke ilişkilerine derinden etki etmiştir. 19 Mart 1924 tarihli Kokumin Shimbun gazetesinde yayınlanan “Yurtdışı Yatırımları Hakkında” başlıklı makalesinde “Yakın Doğu’da büyük umutlar var” diyerek özellikle Türkiye’den bahisle bankacılık faaliyetleri başta olmak üzere tüm iş alanlarında Japon iş adamlarının yeni cumhuriyete odaklanmalarını istemiş ve sahip olduğu büyük potansiyele işaret etmiştir. Konuşmasında şunları söylemiştir: “Şahsen gelecekte Avrupa ve Balkanların birçok yeri gibi Anadolu Türkiye’sinin çok ilgi çekici olacağını düşünüyorum. Japon işadamları bu bölgeyle ilgileniyorlar mı diye araştırdığımda her zamanki gibi Osakalıların erken davrandıklarını gördüm. Çoktan o bölgeye girmişler bile. Bunu nasıl öğrendiğime gelince; Şanghay’daki Shōkin Bankası’na gittiğimde o bölgenin (Türkiye) parasının hareket edip etmediğini sordum ve etmekte olduğunu öğrendim. Hatta böyle devam ederse Shōkin Bankası İstanbul’da bir şube açmak zorunda kalabilirmiş.” 　
16 November 1925Ōtani Kōzui Osaka Japon-Türk Dış Ticaret Derneği Açılış Töreninde. Japon-Türk Dış Ticaret Derneği iki ülke arasında kurulmuş ilk sivil toplum kuruluşudur. Tokyo’da 1926 yılında kurularak halen varlığını halen devam ettirmekte olan “Japon-Türk Derneği” nden takriben bir yıl kadar önce 16 Kasım 1925’te Osaka’da kurulmuştur. Onursal başkanlığını geçici Büyükelçi Hulusi Fuad Tugay‟ın yaptığı bu derneğin başkanlığını Osaka Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Inahata Shotaro, genel sekreterliğini ise Yamada Torajiro üstlenmişti. Bir kamuoyu önderi olarak Otani Kozui bu girişimi fikir aşamasından desteklemiş, derneğin kuruluşundan hemen sonra yatırım yapmak amacıyla Türkiye seyahatine çıkmıştır. Derneğin resmi açılış töreni 3 Şubat 1926’da Otani Kozui‟nin katılımıyla gerçekleşmiş ve Kozui bu törende yaptığı konuşmada katılımcılara şöyle seslenmiştir:
“(Japonya iş dünyasının iş dünyasının saygıdeğer üyeleri) Sizler satmayı düşünürsünüz. Ben ise (Türkiye’den) almayı düşünüyorum. Bu kez satın almak üzere pamuk ve deri ürünlerini görmek için Türkiye‟ye gidiyorum. Çünkü eğer bir şey alınacaksa dost bir ülkeden almak gerekir...”
Bu konuşmasıyla Kozui Japon işadamlarını satmaya değil almaya teşvik ediyordu. Aslında daha 1925 baharında Türkiye‟ye bizzat yatırım yaparak örnek olmaya karar vermişti. Bu amaçla yeni cumhuriyetin dış ticaret rejimini öğrenmesi için sonradan Kozui’nin Türkiye’deki faaliyetlerinin yöneticisi olacak Uemura Tatsumi’yi önden yolladı.
8 February 1926Kozui Yatırım Amacıyla Türkiye’ye Doğru Yola Çıktı. Japon-Türk Dış Ticaret Derneği açılış törenine katılan Kozui de törenden beş gün sonra 8 Şubat 1926’da şahsen Türkiye’yi ziyaret etmek üzere Kobe limanından hareket etmiştir. İki ay kadar sonra Türkiye’ye vardığında önce Mersin limanından hareketle önce Adana Ovası’nı, sonra İzmir’den hareketle Nif (Şimdiki Kemal Paşa) ovasını gezmiş ve sonunda 9 Nisan’da İstanbul‟a varmıştır. Bu Kozui’nin 1896’dan sonra İstanbul’a ikinci gelişidir.
Istanbul’da kaldığı süre zarfında yazdığı ve Daijō dergisinde yayınlanarak tüm Japonya‟ya dağıtılan mektubunda Türkiye’ye ulaşmak için kullanılabilecek rotaları ve ulaşım araçlarını detaylarıyla sıraladıktan sonra Japon halkına şöyle sesleniyordu:
“İktisadi gelişmeyi insanlar gerçekleştirir. Gökten düşmez. Yalnızca insan yapabilir. Bir coğrafyayı tanımadan, şartlarını bilmeden kalkınmaya giden yol nasıl inşa edilebilir ki?…. Ülkemizde Orta Doğu’nun kalkınmasından bahsedenler bu bölgeye gelmişler midir? Daha da ötesi bu insanlar Anadolu’yu gezmişler midir? …. Bu bölgenin dış ticaretinin gelişimi gerçek derslerle doludur….Dışişleri Bakanlığımız gerçi bir büyükelçi atayarak diplomatik ilişkileri başlatmıştır ama ticaretle ilişkili olarak ne bir ticari ataşe ne de konsolos görevlendirmiş değildir….Eğer (Türkiye açısından) iktisadi kalkınmadan bahsedenler (gerçekten samimiyseler) buranın ekonomik gelişmesine yardımcı olunmaz ise bunun ne zaman ve nasıl gerçekleşebileceğini düşünmektedirler?”　
26 April 1926Ankara’da Hükümetle Görüşmeler. Kozui maiyetindekilerle beraber 26 Nisan’da yeni cumhuriyetin yeni başkenti Ankara’ya vardı ve dönemin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras (1883-1972), Tarım Bakanı Sabri Toprak (1877-1938) başta olmak üzere bir dizi yetkili ile toplantılar yaparak planlarını paylaştı. Ankara hükümetinden tam destek sözü alması üzerine Eskişehir üzerinden önce yeniden Adana’ya giderek Çukurova’da, ardından Konya’da incelemelerde bulunmuş ve Ankara’ya dönerek gezisinin bulgularını Sabri Bey’e anlatmıştır. Sabri Bey ondan bir de Bursa bölgesini ziyaret etmesini istemiş o da Karaca Bey ve Bursa civarı dahil tarım arazilerini gezerek yapmayı düşündüğü yatırım için yer arayışına devam etmiştir.
Kozui yeni cumhuriyetin kadrolarının şahsına ve yapmak istediklerine yönelik heyecan ve desteklerinden memnun olarak durumu değerlendirmek amacıyla bir Avrupa gezisine çıktı. 13 Mayıs 1926’da İstanbul’dan hareketle İtalya‟ya yönelen gemide Kozui Ekim ayında tekrar dönerek Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğine yatırım yapma kararlılığındaydı. Ona eşlik eden Uemura Tatsumi hem onun hem de Ankara’da görüştüğü insanların heyecanından etkilenmiş olarak günlüğüne şu notu düşmüştü: “Haydi mutluluklar, şimdi parlayın Türkiye‟nin üzerinde!”
15 June 1926Otani Kozui Japon Türk Derneği’nin Kurucuları Arasında. Tokyo’da kurulan yeni derneğin başlangıcından II. Dünya Savaşı‟nın buhranlı günlerinde zorunlu olarak kapanışına kadar geçen sürede düzenli yayınladığı “Nittō Kyōkai Kaihō” (Japon-Türk Derneğinden Haberler) dergisinin 1942 son sayısına kadar Kont Otani Kozui’nin adı kurucu ve yetkililer listesinde yeraldı.
20 July 1926Japonların Odaklanması Gereken Ülke Türkiye’nin Tarımsal Sanayisi. Osaka Asahi gazetesinde yayınlanan habere göre Otani Kozui Paris’ten yazdığı mektubunda yapmış olduğu gezinin detaylarını anlatırken Japon iş adamları için fırsatlarla dolu bir ülke olduğundan bahsediyor. Özellikle Anadolu’nun sahip olduğu verimli topraklarda büyük sermaye yatırımlarının mümkün olduğunu yazmaktadır.
23 November 1926Yatırım Kararı. 3 Kasım’da Türkiye’ye dönen Kozui doğrudan Bursa’ya geçerek 10 gün kaldı. Ardından Ankara’dan gelen davet üzerine başkente gider ve Tarım Bakanı Sabri Bey ile görüşür. Burada kendisine Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’in ihya ederek halka örnek oluşturmak istediği Ahi Mesud Çiftliği projesinde işbirliği yapması teklif edilir. Hemen kabul eder. Böylece 23 Kasım’da Istanbul üzerinden dönüşe geçtiğinde nasıl bir yatırım yapacağına karar vermiştir. Tarımsal kalkınmaya inanan ve bunun için çorak Ankara topraklarında örnek bir projeyi hayata geçiren Mustafa Kemal ile tarımın tüm insanlığın geleceği olduğuna inanan Otani Kozui işbirliği yapacaklardı. Kozui, Japonya ve Güneydoğu Asya’da edindiği tüm tarım teknikleri bilgisi ile yeni Türk Cumhuriyeti’nin geleceği için çalışacaktı. 4 Ocak 1927’de Kobe limanına varışında Osaka Mainichi gazetesine verdiği röportajda Mustafa Kemal ve arkadaşlarının kurmaya çalıştıkları yeni Türkiye’den bahisle “tarımı merkez alan bir sanayileşmeyi gerçekleştirebilmek için tüm güçleriyle çalışıyorlar. Tarım ayağa kaldırılmaz ise hiçbir sanayinin geliştirilmesi mümkün olamaz diyorlar…” demiştir.
20 April 1927Türkiye Cumhuriyeti’ne Yapılan İlk Doğrudan Yabacı Sermaye Yatırımı “Ankara Sanayii Zıraiye Limitet Şirketi” Kuruldu. Büyükelçi Obata Yukichi’nin bizzat kaleme alarak Japon Dışişlerine yolladığı 28 Mart 1927 tarihli bir mektup Mustafa Kemal Atatürk ile Otani Kōzui arasında görevlendirecekleri vekilleri yoluyla Gazi Çiftliği’ndeki ortak çalışma için yapılan mutabakatın ayrıntılarını vermektedir. Japon Dışişlerinde büyük ilgi uyandırdığı üzerindeki damgaların çokluğundan anlaşılan bu mektupta yapılan sözleşmenin maddeleri not edilmiştir. Buna göre:

1- Cumhurbaşkanı Kemal Paşa ile Ōtani Kōzui Ankara yakınlarındaki “Ahi Mesud Çiftliği”nde ortak çalışmak üzere anlaşmaya varmışlardır.
2- Bu amaçla 22 Şubat 1927’de Ankara’da bir protokol imzalanmıştır.
3- Protokole cumhurbaşkanı ve Otani Kōzui adına vekilleri ile İş Bankası Genel Müdürü Celal (Bayar) imza atmışlardır.
4- Çiftlikte yapılacak yatırımlar için kurulan şirkete Kemal Paşa tarafı 51.000Lira ve Otani Kōzui tarafı 50.000Lira koyacaklardır.
5- Otani Kōzui 17 Mart’a kadar 25.000Lira ödeyecek ve bakiyeyi ise Nisan ayı içerisinde yurtdışından İş Bankası’na transfer edecektir.
6- Kurulacak işletmede azami 8 Japon çalışacak, geriye kalanlar Türk olacaktır.

İki taraf arasında akdedilmiş olan bu sözleşmeye dair bir başka kanıt da yakın zamanda İş Bankası arşivlerinde bulunmuştur. İş Bankası yönetiminden cumhurbaşkanlığı özel kalemine gönderilmiş 9 Haziran 1931 tarihli mektupta yukarıda bahsi geçen şirketin “Ankara Sanayii Zıraiye Limitet Şirketi” olduğu ve 20 Nisan 1927’de kurulmuş olduğu yeralmaktadır. Otani Kōzui’nin yaptığı bu yatırım Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan ilk doğrudan yabancı sermaye yatırımını teşkil etmektedir.
Kozui’nin vekili Uemura Tatsumi o günlere ait anılarını Şanghay’da yayınlanan Daijō dergisinde şöyle aktarmaktadır: “Nihayet Mart ayında Cumhurbaşkanı Kemal Paşa ile aramızdaki sözleşme tamamlandı. Ankara’nın batısında, 25km. uzaklıktaki Ahi Mesud Çiftliğindeki ortak işletmemizde çiftçilik yapmak üzere artık sahneye çıkmaya hazırız.”
Mayıs 1927Ahi Mesud Çiftliğinde Japonlar Çalışmaya Başladı. Sözleşmenin imzalanmasından sonra resmiyet kazanan proje Ahi Mesud Çiftliğinde (Günümüzde Eti Mesgut Atatürk Orman Çiftliği) kendilerine gösterilen bölgeye yerleşen Japonlar hızla çalışmalarına başladılar. Çalışmaları ve kalmaları için inşa edilen atölye aynı yılın Ekim ayı sonunda hazırdı. Katma değeri yüksek ürünler üretmeyi hedefliyorlardı. Bunun için bir yandan gül yağı ve gül suyu üretimi için hazırlık yapılırken diğer yandan da çiftliğin verimliliğinin gösterilmesi amacıyla başka sebzeler yetiştirilerek Ankara pazarında halka sunuldu. Ankara’nın o dönem içinde bulunduğu heyecanlı ortamdan da etkilenerek büyük bir şevk ile çalışan bu Japon gençleri duygularını Daijō dergisine gönderdikleri mektuplarda açığa vuruyorlardı. Satırlarında Türk dostlarında, Ankara türkülerinden, seyahatlerinden, ülkelerine olan özlemlerinden, Karabaş adlı köpeklerinden ve başkentin ayazından bahsediyorlardı.
1 Nisan 1929Türkiye Cumhuriyeti’ne 2. Japon Yatırımı: Bursa Türk-Japon İpek Dokuma Fabrikası Otani Kozui Ankara’nın ardından Bursa’ya yöneldi ve ikinci yatırımını bu şehirde yaptı. Bursa’nın önde gelen isimlerinden Memduh (Gökçen) Bey (1877-1932) ile yapılan bu ortaklıkla, çoğunluğu Japonya’dan gönderilen son teknoloji ürünü makinaların yerleştirilmiş ve hazırlığı tamamlanan “Türk-Japon İpek Dokuma Fabrikası”, 1 Nisan 1929 tarihinde Cumhuriyet Caddesi’nde faaliyete geçmiştir
5 April 1929Kushimoto Anıtında Kōzui Kitabesi. Kuşimoto’daki Ertuğrul Şehitliği’nin girişinde ziyaretçileri üç adet dikili taş karşılar. Bunlardan soldaki ilk ve sağdaki ilk taşlar 1891 yılında şehitlerin anısına yapılan törenle birlikte ilk dikilen taşlardır. Sağdan ikinci taş ise 1929 yılı 5 Nisan’ında yerleştirilmiştir. “Kozui Kitabesi” olarak bilinen ve takriben iki buçuk metre yükseklikteki, girişe dönük olarak sağ tarafa yerleştirilmiş olan bu taşın üzerinde yazanların tercümesi aşağıdaki gibidir:
“16 Eylül 1890 tarihinde Türk devletinin savaş gemisi Ertuğrul, özel yetkili elçi Emin Osman Paşa komutasındaki 650 kişilik mürettebatıyla birlikte Yokohama limanından hareketle Kobe’ye doğru yol alırken Kumanooki’de fırtınaya tutulmuş ve ne yazıktır ki Kaşino Burnu kayalıklarına temas ederek batmış, özel yetkili elçi başta olmak üzere 581 mürettebat denize düşerek hayatını kaybetmiş, cesur ruhlarını azgın dalgalara teslim etmişlerdir. Ardlarında hakikaten sonsuza kadar sürecek bir hüzün bıraktıklarını söylemek gerek.
Japon-Türk Dış Ticaret Derneği; Japonya ve Türkiye olarak iki ülkenin arasındaki dostluk gün be gün güçlenerek derinleşirken o zamanı layıkıyla hatırlamanın önemli olduğunu düşünmektedir. 1928 yılı 5 Ağustos‟unda Oşima ve Kaşino’da anma törenleri gerçekleştirilmiş, törenlere Türkiye Cumhuriyeti‟nin saygıdeğer geçici büyükelçisi Hulusi Fuad Bey şereflendirmişlerdir. İşte buraya dikilen bu taşın, hayatlarını kaybeden askerlerin kahraman ruhlarının her daim hatırlanmasına vesile olmasını ve bu derneğin düzenlediği anma törenini sonsuza kadar yaşatmasını temenni ediyoruz.” 5 Nisan 1929 Kitabede ayrıca dönemin Osaka Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı ve anma törenini organize eden Japon-Türk Dış Ticaret Derneği‟nin Yönetim Kurulu Başkanı Inahata Shotaro‟nun ismi ve arka yüzünde ise derneğin 14 yetkilisi ile katkıda bulunan kişi ve kuruluşlardan 16‟sının ismi yeralmaktadır.
KUTUŌtani Kōzui Kimdir? (1876-1948) 大谷光瑞 1876’da Kyoto Batı Honganji tapınağında doğan Ōtani Kōzui, Meiji, Taisho ve Showa dönemlerini yaşamış, Japonya’nın geleneksel kültürden modern yaşama adapte olduğu sürece şahit olmuş bir nesildendir. En büyük Budist cemaati olan Jodo Shinshu’nun 22. ruhani lideriydi. Gençlik yıllarında İngiltere’ye eğitime gönderilmiş ancak Avrupalıların Orta Asya’da yaptıkları keşiflerden etkilenerek 1901-1914 yılları arasında üç araştırma gezisi düzenlemiştir.